***نسيم معرفت***

بسم الله الرحمن الرحيم

سؤال : منظور از (وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاّتي لا يَرْجُونَ نِکاحًا ) در آيه 60 از نساء چيست ؟َ

وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاّتي لا يَرْجُونَ نِکاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُناحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجاتٍ بِزينَةٍ وَ أَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ وَ اللّهُ سَميعٌ عَليمٌ‏‏ .
و زنان از کار افتاده اي  كه اميدي به ازدواج ندارند، گناهى بر آنان نيست كه لباسهاى (رويين مثل چادر و روسري و مانند آن )  را بر زمين بگذارند ( واجب نيست که سر و گردن را در برابر نامحرم بپوشانند)  بشرط اينكه در برابر مردان اجنبي خود آرايي و زينت نكنند . و اگر خود را بپوشانند براى آنان بهتر است . و خداوند شنوا و داناست.

سوره نور در واقع سوره عفاف و حجاب و عفت و پاکدامني مي باشد و آيات 30 و 31 اين سوره در باره لزوم و وجوب حفظِ عفت و پاکدامنيِ مردان و زنان است . اصطلاحِ حجاب اسلامي با مصالحي که در آن لحاظ شده اگرچه براي زنان بالغ  به عنوان يک واجب شرعي مقرر شده است ولي رعايت حجاب صرفا و منحصرا  براي زنان نيست بلکه مردان نيز در حدود خاصي مامور به حفظ پوشش و عفاف هستند. آيات  پوشش و سَتر و حجاب و عِفاف در سوره هاي نور و احزاب آمده است. بايد توجه داشت که در آيات و روايات  کلمه و اصطلاح  حجاب اسلامي که درعصر ما رايج است ، نيامده است بلکه آن چيزي که در آيات و روايات و کلمات فقهاء ديده مي شود اصطلاح و عنوان (سَتر يعني پوشش) است ولي امروزه بجاي کلمه ستر از کلمه حجاب استفاده مي شود.

 علامه شهيد مطهري در کتاب مساله حجاب در صفحه 64 مي فرمايند :  [... در آيات مربوطه لُغتِ حجاب بکار نرفته است . آياتي که در اين باره هست چه در سوره مبارکه نور و چه در سوره مبارکه احزاب ، حدودِ پوشش و تماس هاي زن و مرد را ذکر کرده است بدون آنکه کلمه حجاب را به کار برده باشد. آيه اي که درآن کلمه حجاب بکار رفته است مربوط است به زنان پيغمبر اسلام  (صَلَّي اللهُ عَلَيهِ وَآلهِ وَسَلَّمَ)  .  .....  آيه اي که در آن کلمه حجاب بکار رفته آيه 53 از سوره احزاب است :

...وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجاب ذلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ ....  يعني اگر از آنها (زنان پيامبر ص) متاع و کالاي مورد نيازي مطالبه مي کنيد از پشت پرده ( وَراءِ حِجاب) بخواهيد...

در اصطلاح تاريخ و حديث اسلامي هرجا نام آيه حجاب امده است ... مقصود اين آيه است که مربوط به زنان پيغمبر (صَ) است  نه آيات سوره نور (آيات 31 و 32 و 60 نور)     يا  آيه سوره احزاب (آيه 55 و 59 احزاب)... ] 


و اما در رابطه با سؤالي که در بالا  مطرح شد    :

در پاسخ به اين سؤال  بايد  به نکاتي ( نکات چهارگانه يا بيشتر) توجه شود :

1- کلمه قَواعِد  در اين آيه به چه معنايي است ؟
2- کلمه نِکاح در آيه به چه معني است؟
3- قيدِ (ِ اللاّتي لا يَرْجُونَ نِکاحًا ) چه قيدي است؟
4- اين آيه ، استثناء از چيست ؟!

واما در باره کلمه (قَواعِد)  :
مرحوم علامه در الميزان جلد 15 ذيل آيه شريفه 60 از سوره نساء مي فرمايد : 

 [ اَلقَواعِدُ جَمعُ قاعِدةِِ وَ هِيَ المَرأَةُ الَّتِي قَعَدَت عَنِ النِّکاحِ فَلا تَرجُوهُ لِعَدَمِ الرَّغبَةِ فِي مُباشَرَتِها لِکِبَرِها، فَقَولُهُ : اَللَّاتِي لا يَرْجُونَ نِکاحاً ،  وَصفُُ تَوضِيحِيُُّ، وَ قِيلَ : هِيَ الَّتِي يَئِسَت مِنَ الحَيضِ ، وَ الوَصفُ اِحتِرازِيُُّ . ]

قواعِد جمع قاعدة  است و آن زني است که از نکاح و ازدواج ناتوان و  بازنشست و زمينگير شده باشد و بواسطه پيري و مُسِنّ بودن  ميل به نکاح و ازدواج  ندارد (يعني از نظر سِنّي  و جسمي به حدي پير و ناتوان شده که ميل جنسي و تمايل به ازدواج  ندارد و ديگران هم ميل جنسي به او ندارند)
به عبارت ديگر مراد از قواعد زناني هستند که از نظر ميل جنسي و  قواي جنسي و عشق و عاشقي جنسي و زايش و بچه آوردن و مانند آن ها بازنشست شده و از کار افتاده اند .
دربرخي روايات اسلامي از (اَلقَواعِد در آيه شريفه )به عنوان زنان مُسِنّه و سالخورده ياد شده است.
در برخي روايات نيز از (اَلقَواعِد در آيه شريفه ) به عنوان زناني که قُعود از نکاح دارند ياد شده است يعني زناني که از ازدواج بازنشست شده اند.
جمعي از فقهاء و مفسِّرين (اَلقَواعِد در آيه مذکور) را به معناي پايان دوران قاعدگي (دوران يايسگي) مي دانند که کسي رغبتِ ازدواج با آنها را ندارد.
توجه : معمولا دوران يايسگيِ زنان همراه با سالخوردگي و پيري و بي ميلي جنسي و عدم تمايل به ازدواج و ... است .
 

واما معناي کلمه نِکاح :

راغب اصفهاني در کتاب مفرداتش مي گويد که :  نکاح دراصل به معناي عقد است که بطور استعاره در جماع و آميزش جنسي بکار مي رود .  در مَجمَعُ البيان آمده است که نکاح لفظي است که بر عقد و جماع اطلاق مي شود و به قولي اصل معناي نکاح همان جماع است که در اثر کثرت استعمال  در عقد نکاح  ، به معناي عقد نيز آمده است .
بطور خلاصه نکاح به طور مجاز يا حقيقت در معاني زير استعمال شده است :

نکاح يعني جماع-وطي-آميزش- عقد -پيوند- ازدواج - التقاء -ضميمه شدن- امتزاج - اختلاط ...

توجه : نِکاح  اگرچه  معناي اصلي آن  عقد و پيوند و ارتباط  و امتزاج است ولي معمولا و غالبا  کلمه نکاح با معناي ميل جنسي همراه مي باشد .
در آيه شريفه نيز نکاح به معناي ازدواج همراه با ميل جنسي است که در زنان پير و سالخورده  چنين ميلي وجود ندارد.

واما در باره قيد(ِ اللاّتي لا يَرْجُونَ نِکاحًا ) :

مرحوم علامه طباطبايي در الميزان جلد 15 ذيل ايه 60 سوره نور مي فرمايد :
 عبارت و قيد (وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاّتي لا يَرْجُونَ نِکاحًا )  وصف و قيد توضيحي براي ( الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ) است  و گفته شده که  اين جمله قيد احترازي است و در اين صورت که قيد احترازي باشد مراد از (اَلقَواعِد) زناني است که از حيض يايسه شده اند .

واما اينکه آيه 60 از سوره نور استثناء از چيست ؟

در اين رابطه بايد گفت که براساس آيات پيشين از سوره نور  يعني آيه 31 از نور و نيز  آيه 59 از سوره احزاب (با لحاظ روايات وارده )، رعايت پوشش و حجاب اسلامي براي بانوان و زنان  واجب شده و زنان موظف هستند که همه بدن خود را بجز گردي صورت و مچ دست بپوشانند لذا در آيه 60 سوره نور يک مورد را استثناء کرده و فرموده است که زنان پير و سالخورده (الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ )  که اميدي به ازدواج ندارند مي توانند نزد نامحرم سر و گردن خود را نپوشانند البته به شرطي که خويش را خودآرايي و زينت ننمايند و اگر بپوشانند براي آنها بهتر است.

بعد از بيان نکات چهارگانه  عرض مي کنم که  مراد از (وَ الْقَواعِدُ مِنَ النِّساءِ اللاّتي لا يَرْجُونَ نِکاحًا )  عبارت است از زنان سالخورده و   پيري که يايسه شده اند و ميل جنسي و .... در آنها از بين رفته است .  يعني زنان  مُسِنّ و پير که يايسه هم  هستند پوشش سر و گردن بر آنها واجب نيست  و  معمولا دوران يايسگي همراه با پيري و سالخوردگي هم مي باشد.
  و اما زناني که يايسه شده اند ولي ميل جنسي و ازدواج در آنها از بين نرفته و جمال ظاهري دارند و ديگران به آنها ميل پيدا مي کنند مشمول اين آيه نيست و آنها بايد حجاب اسلامي را بطور کامل رعايت کنند......

سيداصغرسعادت ميرقديم لاهيجي

يکشنبه

پنجم دي 1395