** معناي کلمه عَصر در سوره (وَالْعَصرِ) +نسيم معرفت

***نسيم معرفت***

** سورة اَلعَصر

بِسمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ وَ الْعَصرِ(1) إِنَّ الأِنسانَ لَفِى خُسرٍ(2) إِلا الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصلِحَتِ وَ تَوَاصوْا بِالْحَقّ‏ِ وَ تَوَاصوْا بِالصبرِ(3)

ترجمه:

بنام خداوند بخشنده مهربان

1 -به عصر سوگند،

2 -كه انسان ها همه در زيانند.

3 -مگر كسانى كه ايمان آورده ، و اعمال صالح انجام داده ‏اند و يكديگر را به حق سفارش كرده ، و يكديگر را به شكيبائى و استقامت توصيه نموده ‏اند.

سوره وَالعَصر  يکصد و سوّمين سوره قرآن کريم است .اين سوره در مكه نازل شده و داراى 3 آيه است.

** محتوى و فضيلت سوره وَالعَصر

معروف اين است كه اين سوره در مكه نازل شده ، هر چند بعضى احتمال مَدنى بودن آن را نيز داده ‏اند ، عبارات و آيات كوتاه آيات سوره ، و لحن آن ، نيز شاهد مكى بودن آن است.

به هر حال جامعيت اين سوره به حدى است كه به گفته بعضى از مفسران تمام علوم و مقاصد قرآن در اين سوره خلاصه شده است ، و به عبارت ديگر : اين سوره در عين كوتاه بودن برنامه جامع و كاملى براى سعادت انسان تنظيم و ارائه نموده است.

نخست از سوگند پر معنى به عَصر شروع مى‏شود كه تفسير آن را به زودى خواهيد ديد ، سپس سخن از زيانكار بودن همه انسانها كه در طبيعت زندگى تدريجى نهفته است به ميان مى ‏آورد ، بعد فقط يك گروه را از اين اصل كلى جدا مى‏كند ، آنها كه داراى برنامه چهار ماده‏ اى زير هستند : 1-  ايمان ،2-  عمل صالح ، 3-  سفارش يكديگر به حق ،  4- و سفارش يكديگر به صبر و اين چهار اصل ، در واقع برنامه ‏هاى اعتقادى و عملى و فردى و اجتماعى اسلام را در برمى‏ گيرد .

** در باره فضيلت تلاوت اين سوره در حديثى از امام صادق  (عَلَيهِ السَّلامُ ) مى‏خوانيم : مَنْ قَرَأَ «وَ الْعَصْرِ» فِي نَوافِلِهِ بَعَثَهُ اللّهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ مُشْرِقاً وَجْهُهُ ضاحِکاً سِنُّهُ قَرِيرَةً عَيْنُهُ حَتَّى يَدْخُلَ الْجَنَّةَ : هر كس سوره و العصر را در نمازهاى نافله بخواند خداوند او را در قيامت برمى ‏انگيزد در حالى كه صورتش نورانى ، چهره‏ اش خندان و چشمش ( به نعمت هاى الهى ) روشن است ، تا داخل بهشت شود. [ ثَوابُ الأَعمال ص 113.«مَجمعُ البَيان»، جلد 10، صفحه 535.]  و معلوم است كه اين همه افتخار و سرور و شادمانى از آنِ كسى است كه اين اصول چهارگانه را در زندگى خود پياده كند ، نه فقط به خواندن قناعت نمايد.

** تنها راه نجات

در ابتداى اين سوره با قسم تازه ‏اى روبرو مى‏ شويم ، مى‏فرمايد : به عصر سوگند ! ( وَالْعَصرِ).

واژه عَصر در اصل به معنى فشردن است ، و سپس به وقت عصر اطلاق شده ، به خاطر اينكه برنامه ‏ها و كارهاى روزانه در آن پيچيده ، و فشرده مى‏شود .

سپس اين واژه به معنى مطلقِ زمان و دَوران تاريخ بشر و يا بخشى از زمان ، مانند عصر ظهور اسلام و قيام پيغمبر اكرم (صَلَّي اللهُ عَلَيهِ وَآلهِ وَسَلَّمَ) ، و امثال آن استعمال شده است ، و لذا در تفسير اين سوگند( وَالْعَصرِ) مفسران احتمالات زيادى گفته ‏اند:

1 -بعضى آن را اشاره به همان وقت عصر مى‏دانند ، به قرينه اينكه در بعضى ديگر از آيات قرآن به آغازِ روز سوگند ياد شده است مانند وَ الضُّحى ( سوره ضُحى آيه 1 ) - يا - وَ الصُّبحِ اِذا اَسفَرَ ( مدثر - 34).

اين سوگند به خاطر اهميتى است كه اين موقع از روز دارد چرا كه زمان ، زمانِ دگرگونى نظام زندگى و حيات انسانها است ، كارهاى روزانه پايان مى‏گيرد ، پرندگان و حيوانات به لانه ‏هاى خود بازمى ‏گردند ، خورشيد سر در اُفق مَشرق فرو مى‏كشد ، و هوا تدريجا رو به تاريكى مى‏رود .

اين دگرگونى انسان را به قدرت لا يَزال الهى كه بر اين نظام حاكم است متوجه مى‏سازد ، و در حقيقت نشانه‏ اى از نشانه‏ هاى توحيد و آيتى از آيات پروردگار است كه شايسته سوگند مى‏باشد.

2 -بعضى ديگر آن را اشاره به سراسر زمان و تاريخ بشريت دانسته‏ اند كه مملوّ از درسهاى عبرت ، و حوادث تكان دهنده و بيدارگر است ، و روى همين جهت آنچنان عظمتى دارد كه شايسته سوگند الهى است .

3 -بعضى روى قسمت خاصى از اين زمان مانند عصر قيام پيغمبر اكرم (صَلَّي اللهُ عَلَيهِ وَآلهِ وَسَلَّمَ) يا عصر قيام مهدى  (عَلَيهِ السَّلامُ )  كه داراى ويژگى و عظمت خاصى در تاريخ بشر بوده و هست انگشت گذارده ، و سوگند را ناظر به آن مى‏دانند.

4 -بعضى نيز به همان ريشه لغوى اين واژه برگشته ، و سوگند را ناظر به انواع فشارها و مشكلاتى مى‏دانند كه در طول زندگى انسانها رخ مى‏دهد ، آنها را از خواب غفلت بيدار مى‏كند ، به ياد خداوند بزرگ مى‏اندازد ، و روح استقامت را پرورش مى‏دهد .

5 -بعضى ديگر آن را اشاره به انسانهاى كامل مى‏دانند كه عُصاره عالم هستى و جهان آفرينشند.

6 -بالاَخره بعضى آن را ناظر به نماز عصر شمرده ‏اند ، به خاطر اهميت ويژه‏ اى كه در ميان نمازها دارد ، زيرا آنها صلاة وُسطى را كه در قرآن روى آن تاكيد خاصى به عمل آورده نماز عصر مى‏دانند. [حافِظُوا عَلَي الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطي‏ وَ قُومُوا لِلَّهِ قانِتينَ (سوره بقره آيه 238) ]

با اينكه تفسيرهاى فوق با هم تضادى ندارند و ممكن است همه در معنى آيه جمع باشد و سوگند به تمام اين امور مهم ياد شود ، ولى در ميان آنها از همه مناسب تر  همان عصر به معنى زمان و تاريخ بشر است ، چرا كه بارها گفته‏ ايم سوگندهاى قرآن همواره متناسب با مطلبى است كه سوگند به خاطر آن ياد شده ، و مسلم است كه خسران انسانها در زندگى ، نتيجه گذشتنِ زمانِ عمرِ آنها است ، و يا عصرِ قيامِ پيغمبر خاتم (صَلَّي اللهُ عَلَيهِ وَآلهِ وَسَلَّمَ) به خاطر اينكه برنامه چهار ماده ‏اى ذيل سوره در چنين عصرى نازل گرديده .

از آنچه گفته شد عظمت آيات قرآن و گستردگى مفاهيم آن به خوبى روشن مى‏شود كه يك كلمه از آن ( يعني  وَالْعَصرِ) تا چه حد پُر معنى و شايسته تفسيرهاى عميق و گوناگونى است.

تفسير نمونه ج : 27ص : 289.

http://www.andisheqom.com/public/application/index/viewData?c=8673&t=article

** تنظيم و اصلاح و مختصري اضافات : توسط استاد سيداصغرسعادت ميرقديم لاهيجي